درمان شب ادراری

همچنان که کودک رشد می کند ، به تدریج با کامل شدن سیستم عصبی و عضلانی ، توانایی های مختلفی پیدا کرده تا سرانجام به موجودی مستقل تبدیل می شود .هر یک از مهارتهایی که کودک کسب می کند نیازمند میزان مشخصی از رشد و وجود آمادگی ای لازم است. کنترل عمل دفع (ادرار و مدفوع) نیز نیاز به رشد کافی سیستم عصبی – عضلانی مربوط به نواحی تناسلی دارد و پیش از آنکه کودک به این رشد برسد، نمی توان انتظار داشت که این کنترل در وی ایجاد شود. لازم به ذکر است که همه توانایی های کودک موازی با یکدیگر رشد نمی کنند، برای مثال یک کودک ممکن است زود به راه افتد ولی دیرتر صحبت کند و یا بالعکس. بنابراین کودکی که زود به راه افتاده و یا در سنین پایین زبان مادری خود را می آموزد، لزوما نبایستی در کنترل ادرار و مدفوع خود نیز توانا شود، زیرا این توانایی ها اموری نسبتا مجزا از یکدیگرند. شاید لازم به ذکرباشد که تا قبل از سن 5 سالگی در مورد کودک، تشخیص شب ادراری داده نمی شود. به عبارت دیگر از دست دادن کنترل ادرار تا قبل از این سن امری نابهنجار تلقی نمی شود. از سوی دیگر هنگامی این تشخیص بکار می رود که کودک حداقل دو بار در ماه در کودکان 6-5 ساله و یکبار در ماه در کودکان بزرگتر دچار این مشکل باشد؛ پس اگر کمتر از این میزان شب ادراری رخ دهد باز هم امری بیمار گونه محسوب نمی شود.

دلایل شب ادراری

شب ادراری همانند سایر اختلالات روانی و رفتاری،به دلایل مختلفی ممکن است رخ دهد، در اینجا به این دلایل اشاره خواهد شد:

دلایل جسمی :

برخی بیماری های طبی ممکن است منشاء شب ادراری و مشکل عدم کنترل ادرار باشند. این مشکلات جسمی عبارتند از:

1) بیماری قند

2) بیماریهای عفونی کلیه و مجاری ادرار

3) کوچک بودن حجم مثانه

4) عوامل ارثی

درصد کمی از موارد شب ادراری مربوط به دلایل ذکر شدهٴ بالا است ، ولی ابتدا باید از وجود یا عدم وجود این موارد مطمئن شد.

دلایل روانی – خانوادگی :

بیشتر موارد شب ادراری مربوط به دلایل روانشناختی و مشکلات درون خانواده است که مهم ترین آنها عبارتند از:

1) محیط خانوادگی متشنج

2) وجود محیطی نا امن و نا مطمئن

3) بد رفتاری با کودک

4) ترس های واقعی یا خیالی کودک

5) ترس از توالت

6) انتقام گیری ناخودآگاه از والدین

7) نوعی اعتراض به وضع موجود

ذکر این نکته لازم است که موارد 6و7 ناخودآگاه بوده و کودک به طور ارادی دست به این کار نمی زند .

روش های برخورد با شب ادراری :

• سن کودک را در نظر بگیرید .
• چنانجه سابقه شب ادراری در والدین یا وابستگان نزدیک وی وجود داشته است این مشکل می تواند زمینه های ارثی داشته باشد .
• با پزشک اطفال و نیز متخصص کلیه و مجاری ادرار مشورت شود .
• با تشخیص پزشک ، آزمایش مربوط به بیماری قند صورت گیرد.
• در صورت عدم وجود موارد جسمی نکات زیر در نظر گرفته شود:
• چنانچه مشاجرات و درگیری میان والدین وجود دارد، نخست باید راه حل مناسبی برای این مشاجرات یافت و یا حداقل سعی شود در حضور کودک بحث و درگیری رخ ندهد .
• چنانچه روش های تربیتی والدین با یکدیگر متفاوت است باید به دور از چشم کودک به توافق هایی نایل آمده و شیوه های خود را به یکدیگر نزدیک نمایند . برای این منظور می توان از مشاورین و روانشناسان نیز کمک گرفت .
• روش های تنبیهی و خشن نسبت به کودک باید متوقف شود .
• هیچوقت کودک را به دلیل از دست دادن کنترل ادرار خود ملامت و سرزنش نکنید ، زیرا کودک خود نیز از این بابت ناراحت و شرمنده است.

برای پیشگیری از وقوع شب ادراری، نکات زیر را رعایت کنید:

• سه ساعت قبل از زمان خواب به کودک مایعات ندهید.
• قبل از خواب ، حتماً کودک را به دستشویی ببرید.
• جدولی تهیه کنید شامل سه ستون ، روز ، خشک (+) ، خیس (-) و آنرا در جایی که در معرض دید کودک است قرار دهید.
• با کودک قرار بگذارید که هر روز صبح با توجه به وضعیت او ، در ستون (+ یا -) ستاره ای با رنگهای مختلف نصب شود و چنانچه در پایان هفته حداقل چها ستاره (+) داشته باشد پاداشی دریافت کند . این پاداش لزوماً مادی نیست و می تواند رفتن به جایی باشد که گودک دوست دارد.
• ساعت زنگ داری تهیه کنید و شبها بالای سر کودک قرار دهید و از زمان خواب کودک هر 2 ساعت آنرا تنظیم کنید تا زنگ بزند. بعد از زنگ زدن ساعت، کودک را به دستشویی هدایت کنید. این کار کمی برای والدین دشوار است اما معمولاً نتایج بسیار خوبی را به همراه دارد.
• در هفته دوم با توجه به تعداد دفعات عدم کنترل و زمان از دست دادن کنترل ادرار، یعنی اینکه بیشتر مواقع صبح اتفاق می افتد یا سر شب، می توان یکی دو نوبت از نوبت های بیدار شدن را حذف کرد . در هفته دوم کودک باید حداقل 5 ستاره (+) کسب کند تا به پاداش برسد.
• در هفته سوم با توجه به وضعیت کودک می توان ساعت بیداری را کاهش داد در این هفته کودک باید حداقل 6 ستاره (+) کسب نماید تا به پاداش برسد.
• در هفته چهارم کودک باید همه روزهای هفته را (+) بگیرد تا به پاداش برسد.
• در این مقطع کودک باید 2 هفته بدون علامت (-) باشد تا پاداش دریافت کند.

یک روش دیگر برای درمان مشکل کنترل ادرار

• یک راه دیگر در مورد افزایش قدرت کنترل ادرار کودک بخصوص در مواردی که حجم مثانه کوچک باشد، تمرینی است که در روز صورت می گیرد.

روزی یکبار ، در یک مقطع زمانی کوتاه ، به کودک مایعات فراوان بخورانید و  از کودک بخواهید هرموقع احساس نیاز به دستشویی پیدا کرد اعلام کند ولی 30 ثانیه صبر کرده و بعد به دستشویی برود . دفعات بعد زمان صبر کردن را به تدریج افزایش دهید. این کار را در قالب یک بازی اجرا کنید. بدین وسیله حجم مثانه کمی بزرگتر شده و ضمناً کنترل کودک بر عضلات مربوطه افزایش می یابد.

یک روش دیگر

• چنانچه کودک از محیط توالت می ترسد ، باید دلایل ترس کودک را بررسی و آنها را آنطور که برای کودک قابل فهم باشد برطرف نمود .
• ضمناً می توان محیط دستشویی را با استفاده از وسایل خاصی برای کودک دلپذیر نمود .

نکته مهم :

• همه راه های ذکر شده هنگامی مهم ترین اثر را خواهند داشت که رابطه والدین و کودک ، رابطه ای مناسب ، صمیمانه ، بدون تحکم و تنبیه باشد. شناخت روحیات و حساسیت های کودک و توجه به موارد ذکر شده و همچنین داشتن محیطی شاد، کم تنش و توأم با احساس آرامش اهمیت فراوان دارد.
• در صورتی که علیرغم همه تلاش ها ، موفقیت در این زمینه حاصل نشد ، با یک روانشناس بالینی یا روانپزشک کودک مشورت نمایید .

نویسنده:

اصغر فروع الدین عدل ، روانشناس بالینی – عضو هیئت علمی دانشگاه