از یونان تا یالوم (روان شناسی خردمندانه)

درسگفتارهای “از یونان تا یالوم ؛ روانشناسی خردمندانه” عنوان دوره ای است که در آن به بررسی آرا بزرگان اندیشه و خرد پیرامون انسان و زندگی خواهیم پرداخت. این مجموعه در پی آن است تا با نگاه به تاریخ اندیشه ی خداوندگاران خرد از دوران یونان باستان تا به امروز روشن نماید صاحبان اندیشه به پرسش هایی نظیر خوشبختی، مرگ، معنا ، سعادت، زندگی و امثال آن چه پاسخ هایی داده اند؟ و راه حل های ایشان برای داشتن تجربه ی زیستنی آگاهانه با رنج کمتر و رشد و شکوفایی بیشترچه بوده است. هدف این مجموعه دادن اطلاعات صرفا تاریخی و افزایش داده های نظری نیست ؛ انگیزه ی اصلی ما از این حقیقت سرچشمه گرفته است که اگر ما فلسفه ی زندگی خویش را نسازیم، همیشه هستند کسانی که راه، هدف، هنجارها و ارزش های ما را شکل می دهند بنابراین به نظر می رسد برای آنکه معمار زندگی خویش باشیم بهتر است با افزایش دانایی های خود پای در مسیر رشد قرار داده، زندگی نیندیشیده را به زیستنی آگاهانه، با رنج کمتر و مسئولیت پذیری بیشتر بدل نماییم.

حقیقت آن است که فلسفه و اندیشیدن نه با سوالات انتزاعی بلکه در مواجهه با رنج ها و ترس های بشر آغاز شده است.
زمانی که به شعله های آغازین خرد ، ادبیات و اسطوره های تاریخی می نگریم آنچه به چشم می آید دغدغه ی ریشه دارو بسیارباقدمت آدمی یعنی “جاودانگی” است . ترس از مرگ و نیستی آدمی را همواره به دنبال راه هایی برای تجربه زندگی ابدی فراخوانده است. در حالیکه اسطوره ها و ادیان برای رویارویی با ترس از نابودی ، بشر را به زندگی جاودان پس از مرگ وعده می دادند، فلسفه و بزرگان خرد تلاش نمودند با کمک به انسان ها برای تجربه یک زندگی با کیفیت، ابدیت و زنده بودن را در همین زندگی مادی و بیولوژیک ممکن سازند. در این درسگفتار به پاسخ فلاسفه ی باستان در باره چگونه کیفیت بخشیدن به تجربه های لحظه لحظه زندگی خواهیم پرداخت.

بخش بزرگی از افکار ، احساسات ، هیجان ها و رفتارهای ما حاصل باورهایی است که آنچنان بدیهی انگاشته شده که هرگز به آنها شک نکرده ایم و مورد بازبینی و پرسش قرارشان نداده ایم ؛ سقراط با دو آموزه ی طلایی خویش یعنی ((می دانم که نمی دانم)) و ((خودت را بشناس)) به ما یادآور می‌شود که آنچه ما آن را شناخت و دانایی ، می‌نامیم در واقع((توهم دانایی)) است؛ چه بسیار قضاوت ها و ارزش داوری هایی که درباره ی خویش و دیگران داریم ، درحالی‌که اگر نیک بنگریم حتی نمی دانیم از کجا و چگونه به آنها دست یافته ایم ، با سقراط می آموزیم چگونه مشاهده گر خویش باشیم و با به چالش کشیدن عقاید و باورهایمان ، در مسیر خودشناسی گام بگذاریم.

زمانی که از فلسفه سقراط سخن میگوییم این سوال و نگرانی پیش می آید که آیا این حجم از خودشناسی و تلاش برای رسیدن به فردیت ما را از جامعه و زندگی عادی دور نخواهد کرد؟ و اینکه کدام مرز خودشناسی و یافتن و ساختن خویشتن منحصر به فرد را از خودخواهی و خود محوری جدا می سازد؟ در این درسگفتار خواهیم دید چگونه فیلسوفی چون سقراط توانسته است در میان مردم و جامعه باشد ، تعادل را حفظ نماید و با وجود داشتن تجربه های یک زندگی عادی ، در عرصه ی اخلاق و خرد نیز بی رقیب می ماند.

زمانی که از به چالش کشیدن باورها ، بایدها و نبایدها و ارزش‌های خود صحبت میکنیم ، این نگرانی به وجود می آید که بنای زندگی خود را بر چه اصولی می‌توانیم استوار نماییم؟ در این درسگفتار خواهیم دید سقراط معتقد است تنها یک چیز را در اختیار دارد : ((اخلاق)) ، زیرا که ناشی از انتخاب، تصمیم و تعهد خود اوست؛ این اخلاق به معنای باید و نبایدهای مرسوم نیست بلکه پی بردن به آن است که آیا عملا و واقعا می‌خواهیم آنچه را که درست و نیک تشخیص می دهیم به اجرا در آوریم یا خیر؟

افلاطون حقیقت وجود آدمی را متشکل از سه بخش اساسی می‌داند، نیروی عقل، نیروی اراده و نیروی میل ؛ از منظر افلاطون سلامت و رشد انسان در گرو شناخت و ایجاد هماهنگی میان این سه بخش است ؛ در این گفتار به شناخت ویژگی های اصلی این سه نیرو از منظر افلاطون پرداخته ایم

به نظر افلاطون گزینش روش زندگی فلسفی اساسی ترین مسئله است. از نگاه افلاطون زیستن به گونه فلسفی یا فیلسوفانه، به ویژه ، توجه به زندگی اندیشمندانه و تغییر حال و عقاید است به نحوی که ((تمام روان)) روان را فراگیرد . دانش یا دانایی برای افلاطون هرگز یک شناخت نظری و ذهنی نیست که بتوان آن را ساخته و پرداخته، در روان کسی جای داد بلکه یک حالت درونی است که در آن اندیشه و اراده و خواست یکی می شوند. زندگی آگاهانه از نگاه افلاطون یعنی:
پرورش تدریجی و دشوار ویژگی های آدمی ، تا “گسترش و پیشرفتِ هماهنگ تمامی شخصیت انسان”

یکی از آموزه های افلاطون موضوعی تحت عنوان((تمرین های روانی )) است که طی آن افلاطون برای کمک به انسان ها جهت داشتن زندگی ای بهتر و رهایی از پاره ای مصائب و رنج ها توصیه ها و تمرین هایی را آموزش می‌دهد، در این گفتار به مشهورترین تمرین افلاطون یعنی (( تمرین مرگ )) پرداخته ایم

یکی از بخش های مهم اندیشه افلاطون موضوع اثر گذاری و اثر پذیری همزمان جسم و روان از و بر یکدیگر است، افلاطون یکی از راه های رسیدن به سلامت روان و درنتیجه رشد و شکوفایی را توجه به جسم و پرورش آن میداند و از این بین توجه ویژه ای به ورزش و موسیقی دارد ؛ در این درسگفتار پیرامون این موضوعات از نگاه افلاطون توضیح داده ایم.

از نگاه افلاطون زندگی سلامت و توام با رشد و تعالی مستلزم وجود عشق است؛ عشق از نگاه افلاطون از جنس دانایی و خرد است. محبت بدون شناخت تحقق پیدا نمی کند ، اگر هم محقق شود اصالتی ندارد و ناگزیر به فناست.
اما این عشق رشد دهنده و تعالی بخش ویژگی هایی خاصی دارد که در این گفتار به آن پرداخته ایم.

افلاطون یکی از راه های رسیدن به آرامش، رشد و رهایی از پریشانی و اضطراب را توجه فرد به خواسته های واقعی خود و شناخت آنها می داند. در این گفتار به تمرینی پرداخته ایم که طی آن افلاطون به ما می آموزد چگونه درونی ترین نیازها ی خود را بشناسیم ، میان دو راهی ها انتخاب کنیم و با عمل کردن در راستای خواسته های اصیل خود ، زندگی توام با آرامش و شکوفایی را تجربه نماییم.

تا اینجا دانستیم که از نگاه افلاطون چگونه می توانیم خواسته های درونی خویش را بشناسیم و بر اساس آنها دست به انتخاب بزنیم؛ نتیجه ی این انتخاب ها از نگاه افلاطون رسیدن به خود متعالی و رسد یافته خواهد بود اما این رشد لزوما مترادف با خوشبختی و از بین بردن رنجها نیست بلکه همانطور که داستایوفسکی اشاره می‌کند، انتخاب بین خوش بختی ارزان و رنج متعالی است. زندگی اخلاقی و انتخاب های درست رنج ها و بهایی دارد و انسان خردمند با علم به این جمله فروید که (( متاسفانه اینکه انسان یاید خوشبخت باشد در برنامه آفرینش جایی ندارد)) به جای جستجو برای از بین بردن رنج ها ، به رشد و خلاقیت و ساختن معنا خواهد پرداخت و البته خود را برای پرداخت بهای آن آماده می‌کند. در این گفتار به رنج های متعالی رشد پرداخته ایم.

ماندن کنار والدینِ سالخورده و نگهداری از ایشان یا رفتن به شهر و کشوری دیگر برای ساخت آینده ای بهتر برای خود؟ زندگی اخلاقی و انتخاب بین خود دوستی و خیر خواهی برای دیگران همواره برای انسان سبب ایجاد اضطراب می شود. در این درسگفتار از نگاه افلاطون به شناسایی و حل این دشواری ها در زمان انتخاب پرداخته ایم

رسم اخلاقی گفت و شنود از دید افلاطون بالاترین تمرین روانی است. آکادمی افلاطون محلی بوده است که استادان و شاگردان با وجود تفاوت ها و اختلاف نظرهایشان به گفت و گو می نشستند، با نظرات هم آشنا می شدند و در سلح و ادب هر یک راه رشد خود را می پیمودند. در این گفتار شرایط داشتن گفتگوی سلامت و اثر بخش را از نگاه افلاطون مورد بررسی قرار داده ایم.

زندگی توام با شکوفایی و خوشبختی از نگاه ارسطو، چندین تفاوت اساسی با آموزه های افلاطون و سقراط دارد. اول آن که سعادت و خوشبختی با آموزش باید ها و نباید ها و درسگفتار ها مقدور نمی شود بلکه این تصمیمی است که فرد برای زندگی خوبش میگیرد و مسئولانه برای تحقق آ« عمل می کندو دوم آن که از منظر این فیلسوف بزرگ، دانایی و دانستن به تنهایی هرگز فصیلت نیست و ارزشمندی زندگی آدمی منوط به “عمل” فضیلت خمندانه است. دیگر آن که دانایی، تمام خوشبختی و سلامت روان نیست بلکه تنها جزئی از آن است.

ارسطو معتقد است کسانی که خوب و خوشبخت زندگی می کنند از فضایل خاصی برخوردار اند. او به ما توصیه می کند آن فضایل را بشناسیم تا بتوانیم آن ها را در خود بپرورانیم و در دیگرام بستاییم. همچنین ارسطو در می یابد که هر فضیلتی میان دو رذیلت قرار گرفته است. او آن فضیلت را نقطه “اعتدال طلایی” می نامد و آن را جایی میان دو حد افراط و تفریط در شخصیت آدمی می داند. در این درسگفتار به بررسی این نقاط طلایی اعتدال از دیدگاه ارسطو پرداخته ایم.

شاید هر کدام از ما در مکالمات و گفتگو های خود تجربه ی شنیدن یا گفتن هر یک از عبارات زیر را داشته باشیم؛ جملاتی مثل من زبانم تنده ولی ته دلم چیزی نیست. من هم همین رو میگم ولی وقتی یکی دیگه میگه تو قبول می کنیی. من هر وقت میام صحبت کنم گریه م میگیره یا عصبانی میشم. در این درسگفتار از نگاه ارسطو نشان داده ایم چگونه می توانیم با استفاده از سه اصل اتوس، لوگوس و پتوس گفتگویی ثمر بخش را تجربه کنیم.

آیا می توانید اطرافیان و دوستان خود را از نظر میزان نزدیکی و قابل اعتماد بودن در گروه های مختلف جای دهید؟ یافرادی که شما را برای امتیاز گیری و نفع شخصی می خواهد، دوستانی که تنها برای پر کردن زمان خالی شان با شما تماس میگیرند و افراد شگفت انگیزی که مانند باران بر شما می بارند، کنار آ« ها همانگونه که هستید پذیرفته می شوید و آرام و امن هستید. از دیدگاه ارسطو سه بنیان برای دوستی وجود دارد که در عمل منتهی به سه نوع دوستی می شوند:

1- دوستی بر اساس فایده مندی : مبنای این نوع دوستی ها فایده ای است که دو دوست در موقعیت های مختلف به هم می رسانند

2- دوستی بر اساس لذت مشترک: بنیان این نوع دوستی ها بر اساس لذت، خیل یا فضیلت مشترکی است که دو یا چند نفر دارند

3- دوستی بر اساس دوستی ها و فضایل مشترک: این نوع دوستی بر اساس خیر ها و خوبی های یکسانی است که افراد در آن مشترک اند

در این درسگفتار به دوستی از نکاه ارسطو پرداخته ایم