حتما این سوال پیش می‌آید که چگونه یک سیستم شخصیت‌شناسی، همه‌ی انسان‌ها را فقط در 9 تیپ شخصیتی جا می‌دهد؟ در اینجا مبانی اولیه‌ای که تازه‌واردان به حیطه‌ی شخصیت‌شناسی انیاگرام نیاز دارند ارائه شده تا ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های این مکتب را به ساده‌ترین شکل ممکن دریابیم. هرچه بیشتر درباره‌ی انیاگارم اطلاعات کسب کنیم، بیشتر نمودهای بیرونی آن را در زندگی مشاهده خواهیم کرد. به همین منظور چهار اصل اولیه‌ی انیاگرام (یعنی تیپ اصلی، محدوده‌ها، بال‌ها و جهت‌های پیکان) را مرور می‌کنیم.
ساختار انیاگرام
گرچه در ابتدای امر ممکن است ساختار پیچیده‌ای به نظر برسد اما در واقع سیستمی ساده می‌باشد که اگر خودمان آن را ترسیم کنیم بهتر متوجهش خواهیم شد. یک دایره و 9 نقطه با فاصله‌ی مساوی از هم روی آن ؛ هر نقطه معرف یک تیپ شخصیتی خالص است. همه‌ی انسان‌های جهان دارای تیپ شخصیتی خالص نیستند و می‌توانند هرجایی روی محیط دایره قرار بگیرند اما هرجایی هم که باشند به یکی از تیپ‌های خالص نزدیک‌تر هستند و نمود شخصیتی آن تیپ را بیشتر بروز می‌دهند پس زیر مجموعه‌ی همان تیپ طبقه‌بندی و معرفی می‌شوند.
این 9 نقطه‌ی خالص روی دایره‌ی انیاگرامی با خطوطی نیز درون دایره به هم متصل می‌شوند. تیپ‌های 3 … 6 و 9 با وصل شدن به هم یک مثلث را تشکیل می‌دهند و شش تیپ باقی مانده به ترتیب از 1 به 4 … 4 به 2 … 2 به 8 … 8 به 5 … 5 به 7 و 7 به 1 متصل می‌شوند تا یک هگزاگرام نامنظم را تشکیل دهند. این خط‌ها دارای پیکان هستند. جهت پیکان و خلاف آن، شیفت شخصیتی افراد را در حالات تنش یا ایمن شخصیتی، مشخص می‌کند که در ادامه در مورد آن بیشتر صحبت خواهیم کرد اما فعلا به همین مقدار قناعت می‌کنیم که بدانیم:
اگر فردی در حالت تنش انیاگرامی قرار بگیرد، در جهت پیکان شیفت شخصیت کرده و موقتا نمود رفتاری تیپ بعدی (تیپی که در جهت پیکان به آن وصل شده) را از خود بروز می‌دهد.
-
و زمانی که در حالت ایمن انیاگرامی قرار گیرد، خلاف جهت پیکان دچار شیفت شخصیت شده و موقتا حالات رفتاری تیپ قبلی (تیپی که خلاف جهت پیکان به آن وصل شده) را پیدا می‌کند.
تیپ اصلی شخصیت
9 تیپ شخصیتی انیاگرام دارای ویژگی‌های متمایزی از هم هستند اما یافتن کمی از خود در هر تیپ شخصیتی اتفاقی غیرمعمولی نیست. هرچند مشخصات یکی از آن‌ها باید در مورد هر یک از ما برجسته‌تر باشد. با توجه به این شرایط می‌توانیم تیپ اصلی شخصیتی خود را پیدا کنیم. شباهت ویژگی‌های تیپ‌های دیگر، پس از مطلع شدن از چگونگی کاردکرد بال‌ها و پیکان‌ها، خودبه‌خود توضیح داده خواهد شد. گرچه همه‌ی ما با یکی از 9 تیپ شخصیتی متولد می‌شویم و فاکتورهای پیش از تولد، اصلی ترین عوامل تعیین تیپ شخصیتی ماست اما تربیت خانوادگی و عوامل محیطی نیز نقش بسزایی در شکل‌گیری نهایی شخصیت ایفا می‌کنند اما چند نکته:
- هیچ تیپی بر تیپ دیگر برتری ندارد و تمامی تیپ‌ها برای جامعه کارکرد دارند.
- تیپ افراد در طول زندگی تغییر نمی‌کند بلکه فقط بین سطوح رشد یافتگی در حرکت است.
- تیپ‌های شخصیتی جهان‌شمول هستند و در مورد اقوام و نژاد‌های بشری تفاوتی ندارند.
- هیچ تیپی ذاتا مردانه یا زنانه نیست گرچه شاید در تیپی نسبت توضیع دقیقا 50-50 نباشد.
- استفاده از اعداد برای معرفی تیپ‌ها برای زدودن بار معنایی آن‌هاست و عدد بزرگ‌تر یا کوچک‌تر نشان دهنده‌ی هیچ چیز نیست.
- ممکن است همه‌ی فاکتورهای تیپ شخصیتی در مورد فرد‌به‌فرد آن تیپ صادق نباشد و هر کس با توجه به سطح رشدیافتگی خود، فقط بخشی از ویژگی‌های تیپ خود را بروز دهد.
عوامل تعیین کننده‌ی تیپ شخصیتی
اکثر نظریه‌پردازان انیاگرام بر این باور اند که با ما یک تیپ شخصیتی غالب به دنیا می‌آییم اما در همان سال‌های اولیه‌ی زندگی ناخودآگاه یاد می‌گیریم که چطور با محیط زندگی و نزدیکان خود تعامل داشته باشیم. زمانی که کودک به چهار یا پنج سالگی می‌رسد، هشیاری به حدی رشد کرده که هویتی جداگانه برای خود متصور شود. در این سال‌ها کودک شخصیت خود را تثبیت کرده و راه‌هایی برای سازگاری با جهان پیدا می‌کند.
بنابراین جهت‌گیری کلی شخصیت ما منعکس کننده‌ی همه‌ی عوامل دوران کودکی (از جمله ژنتیک) است. مطالعه‌ی تاریخچه‌ی خانوادگی تیپ‌های شخصیتی انیاگرام نشان می‌دهد که نقش والدین، نحوه‌ی تربیت آنان و رفتارشان در مواجهه با اقدامات کودک نقش بسیار پر اهمیتی در تعیین تیپ شخصیت افراد و مهم تر از آن، در میزان رشدیافتگی شخص در تیپ شخصیتی خود دارد بنابراین ما تیپ شخصیتی خودمان را انتخاب نمی‌کنیم بلکه مانند دیگر ویژگی‌های ذاتی، صرفا حامل آن هستیم.
معرفی اجمالی تیپ‌ها
قطعا معرفی کامل هر تیپ شخصیتی در یکی دو پاراگاراف ممکن نیست بنابراین با تهیه‌ی این دوره می‌توانید توضیحات جامعی درباره‌ی هر تیپ شخصیتی دریافت کنید تا با ویژگی‌های کلی و جزئی آنان، نیازها، ترس‌ها، گناه‌ها و امیدهایشان آشنا شوید. شکل تعاملشان با افراد را بشناسید و سطوح رشدیافتگی‌شان را بررسی کنید. همچنین با مراجعه به دوره‌ی مقدماتی انیاگرام می‌توانید به معرفی اجمالی تیپ‌های شخصیتی دسترسی داشته باشید.
اما اینجا با معرفی بسیار کوتاهی از هر تیپ سعی می‌کنیم بدون نیاز به توضیحات طولانی درک اولیه‌ای از انواع تیپ‌ها داشته باشیم. به عبارت دیگر می‌خواهیم خودمان یا دیگری را در چند کلمه توصیف کنیم. دقت کنید که در مورد خودتان، این که دوست دارید چگونه باشید با این که چگونه هستید تفاوت دارد پس نگاهی منطقی و به دور از ایده‌آل‌گرایی به متن داشته باشید. خودمانیم، کس دیگری که اینجا نیست.
- تیپ 1: اصول‌گرا، هدفمند، خودکنترل‌گر و کمالگرا می‌باشد.
- تیپ 2: سخاوتمند، متظاهر، مردم‌پسند و صاحب اختیار است.
- تیپ 3: تطبیق‌پذیر، اجتماعی، سخت‌کوش و آگاه به محیط بوده.
- تیپ 4: پُر ایما و اشاره، نمایشی، خودشیفته و دم‌دمی‌مزاج است.
- تیپ 5: ادراکی، مبتکر، مخفیانه و مرموز جلوه می‌کند.
- تیپ 6: مسئولیت‌پذیر، شکاک، مضطرب و همیشه درگیر چیزیست
- تیپ 7: تکانشی، همه کاره، اهل تفریح و پراکنده افکار است.
- تیپ 8: دارای اعتماد به نفس، قاطع، با اراده و ستیزه‌جوست.
- تیپ 9: پذیرا، موافق، راضی، تسلیم و اطمینان بخش است.
محدوده‌های انیاگرام
انیاگرام یک آرایش 3در3 از 9 تیپ شخصیتی به محوریت تیپ‌های 3 … 6 و 9 می‌باشد. همانطور که در بالا هم اشاره شد این سه تیپ، گویی جدا از دیگر تیپ‌های انیاگرام داخل مثلث خود با پیکان‌های جداگانه‌ای به هم مرتبط می‌شوند و هر یک از آن‌ها به همراه دو تیپ مجاور (یا همان بال‌هایش) تشکیل یک محدوده‌ی انیاگرامی می‌دهد. پس هر محدوده دارای سه تیپ خواهد بود که دارایی‌ها و بدهی‌های مشترک دارند.
محدوده‌ی "شکمی" (یا غریزی)
شامل تیپ‌های 8 … 9 و 1 می‌شود. تیپ‌های این محدوده، خشم را به عنوان مهم‌ترین احساس درونی خود تجربه می‌کنند. بنابراین ویژگی‌های اصلی شخصیت‌شان متاثر از این موضوع عاطفی به سه شکل متفاوت شکل می‌گیرد.
8 ها خشم و انرژی غریزی خود را به نمایش می‌گذارند و هنگامی که خشم‌شان برانگیخته می‌شود بلافاصله به روش فیزیکی نسبت به آن پاسخ می‌دهند. مثلا صدای خود را بالا می‌برند و دیگران واضحا می‌بینند که 8 ها عصبانی هستند چرا که نمود بیرونی آن را مشاهده می‌کنند.
9 ها این حس غریزی را انکار می‌کنند. به دیگران می‌گویند: “کدام خشم؟” و به خود می‌گویند: “من آدمی نیستم که به راحتی خشمگین شود.” آن‌ها از غرایز خود احساس خطر می‌کنند . سعی بر آن دارند تا با تمرکز روی ایده‌آل سازی شرایط یا فرار از آن، از این حس غریزی بنیادی خود دوری کنند.
1 ها سعی می‌کنند خشم خود را مهار یا سرکوب کنند. از دید آن‌ها باید همیشه خود را کنترل کرد همانطور که باید همه‌ی جهان کنترل شود. آن‌ها دوست دارد این انرژی را بر اساس دستورالعمل‌های مشخص و توصعه یافته‌ی درونی هدایت کنند که منشا سختگیری‌هایشان می‌باشد.
محدوده‌ی "قلبی" (یا احساسی)
شامل تیپ‌های 2 … 3 و 4 می‌شود. تیپ‌های این محدوده، شرم را به عنوان اساسی‌ترین احساس درونی خود تجربه می‌کنند. پس افکار، رفتار و تمایلاتشان گرداگرد این مطلب (البته به شکل‌های متفاوت) گسترش پیدا می‌کند.
2 ها تلاش می‌کنند تا شرم خود را کنترل کنند و دیگران را دوست داشته باشند تا افراد خوبی جلوه کنند، اگر خوب نباشند (یا بهتر: خوب به نظر نیایند) شرمسار می‌شوند. آنان با تمرکز روی احساسات مثبتی که از دیگران می‌گیرند، پاسخ عواطف منفی‌شان را می‌دهند و شرم خود را می‌پوشانند.
3 ها سعی می‌کنند با کسب موفقیت‌های بیشتر، شرم‌شان را انکار کنند. برای آنان تبدیل شدن به فردی ارزشمند و موفق راه مقابله با شرم درونیشان است. برای این افراد داشتن عناوین، دستاوردها و نزدیکان موفق، راهی برای دور کردن احساس شرم و ترس از شکست به شمار می‌آید.
4 ها در تلاش اند تا شرم خود را با تمرکز به روی منحصربه فرد بودن و خاص بودن کنترل کنند. آن‌ها فردیت و خلاقیت خود را به عنوان راهی برای مقابله با حس غریزی خود (که شرم باشد) برجسته می‌کنند. آن‌ها با ایجاد یک زندگی غنی، فانتزی و عاشقانه با هر چیزی که احساسشان را بیدار کند دست و پنجه نرم می‌کنند.
محدوده‌ی "مغزی" (یا فکری)
شامل تیپ‌های 5 … 6 و 7 می‌شود. تیپ‌های این محدوده، ترس را به عنوان اصلی‌ترین احساس درونی خود تجربه می‌کنند. بنابراین ساختارهای بنیادین شخصیت‌شان حول محور این حس در اشکال گوناگون ایجاد می‌شود.
5 ها توانایی کنار آمدن با ترس را در دنیای درونی جست‌وجو می‌کنند. آنان از انزوا برای نفوذ به دنیای دانش و طبیعت جهان بهره می‌برند. ایشان در تلاش اند تا با درک هرچه بیشتر شرایط حاکم بر دنیای ترسناک بیرونی، نهایتا بتوانند به آن ملحق شوند اما هرگز احساس نمی‌کنند که به قدر کافی در این باره می‌دانند.
6 ها که مرکزیت محدوده را هم دارند بیش از دیگران به ترس خود ارزج می‌نهند. آن‌ها به همه چیز حتی به درون خود و حس درونی خود هم مشکوک اند. ازدیاد ترس در آنان سبب عدم اعتمادشان به جهان می‌شود و هرچه ساختارهای امنیتی برای خود بسازند باز هم احساس امنیت نمی‌کنند.
7 ها از دنیای درونی خود می‌ترسند نه از جهان بیرون، آنان دوست دارند تا حد امکان از شرایط جدی، رسمی و خشکی که سبب شود درون خود فرو روند یا کنکاش کنند دور بمانند پس خود را درگیر مکان‌ها و تجربیات هیجان انگیز می‌کنند. محرک‌های بیرونی راهی برای مقابله با ترس درونیشان به شمار می‌آید.
همسایه‌ها یا بال‌ها
کمتر افرادی دارای یک تیپ شخصیتی خالص هستند. معمولا شخصیت افراد ترکیبی منحضر به فرد از تیپ اصلی شخصیت‌شان با یکی از دو تیپ مجاور آن روی محیط دایره ی انیاگرام است. بنابر این اشخاص می‌توانند ضمن داشتن ویژگی‌های تیپ اصلی خود بخشی از ویژگی‌های تیپ کناری خود را هم یدک بکشند. هرچند به ندرت دیده می‌شود که یک تیپ شخصیتی دارای دو بال بوده و بعضی از ویژگی‌های هر دو تیپ مجاورش را بروز دهد اما معمولا افراد فقط به یک بال خود متمایل هستند. با این حال گفته می‌شود که هر فرد دارای دو بال است و هر دو بال (یکی بیشتر و دیگری کمتر) بر شخصیت او تاثیر می‌گذارند.
تیپ اصلی شخصیت هر فرد روی مشخصات اصلی شخصیت تسلط دارد اما بال‌ها می‌توانند خصایصی همسو با شخصیت یا متناقض با آن را به ما تزریق کنند. به بیانی ساده‌تر بال هر شخصیت، “سوی دیگر” یا “سوی دوم” شخصیت اوست. چگونگی، مقدار و آیتم‌های ترکیب شده‌ی سوی دوم با تیپ اصلی، از هر فرد، شخصیتی منحصر به فرد می‌سازد. “بال غالب” بالی است که تاثیر بیشتری روی شخصیت دارد و در خوانش تیپ به آن متمایل می‌شویم. مثلا می‌گوییم : “تیپ 3 متمایل به 4 یا تیپ 3 با بال 4”.
بال‌ها این قابلیت دارند تا پیشرفت کنند یعنی درصد تمایل به بال در طول زندگی افزایش یابد، البته هرگز اینگونه نخواهد بود که شخص از تیپ اصلی شخصیت خود خارج شود اما می‌تواند به بال غالب خود بیشتر تمایل پیدا کند و بیشتر ویژگی‌های آن را از خود بروز دهد یا این که بال غیرغالب‌ش را ناخودآگاه تقویت یا فعال نماید. البته برای درک چگونگی کارکرد بال‌ها باید ابتداعا تیپ‌های اصلی شخصیت را بشناسید. پیشنهاد می‌کنیم برای این کار به دوره‌ی مقدماتی انیاگرام مراجعه نمایید.
شیفت شخصیتی (پیکان‌ها)
پیکان‌های داخل محیط دایره‌ی انیاگرام تغییرات شخصیت افراد را در مدت زمان‌های محدود پیش‌بینی می‌کنند. توالی انواع و ترتیب خطوط داخلی نماد دلخواه نیست. خطوط داخلی انیاگرام انواع را به ترتیبی به هم متصل می‌کند که نشان می‌دهد هر نوع در شرایط مختلف چه کاری انجام می‌دهد. برای این کار معمولا از دو دایره با دو دسته پیکان استفاده می‌شود اما برای سهولت هرچه بیشتر ما از یک جهت پیکان استفاده کرده و مدل دیگر را خلاف جهت پیکان معرفی می‌کنیم.
جهت پیکان را حالت “تنش یا استرس” می‌نامیم و خلاف جهت پیکان را حالت “ایمن یا امن” می‌نامیم. نام‌های دیگری هم برای این حالت‌ها پیشنهاد شده مثلا “انستیتو انیاگرام” ایالات متحده از عناوین “رشد” و “فروپاشی” برای نام‌گذاری شیفت‌های شخصیت استفاده کرده است یا منابع فرانسوی از معادل “ادغام” برای حالت “ایمن” بهره می‌برند. این تفاوت در نام‌گذاری‌ها به جهت بار معنایی متفاوت از کلمات در فرهنگ‌های مختلف به شمار می‌آید اما اسمش را هرچه که بگذاریم در شکل عملکردش تفاوتی حاصل نمی‌شود.
زمانی که فردی با هر تیپ شخصیتی در شرایط استرس‌زا قرار گیرد یا تحت فشار و تنش باشد یا احساس کند که کنترل موقعیت را در دست ندارد و نیاز ببیند که برای مقابله با شرایط موجود از مکانیزم دفاعی مخصوص تیپ شخصیتی خود (مغزی، قلبی، شکمی) استفاده کند، در جهت پیکان به تیپ شخصیتی بعدی (که پیکان به سمتش رفته) شیفت شخصیتی پیدا کرده و حالات و رفتار آن تیپ را به خود می‌گیرد. در اینجا سه نکته حائز اهمیت است.
- اول آن که شرایط استرس‌زا و فشار برای هر تیپ متفاوت است و بسته به ویژگی‌های شخصیت همان تیپ تعریف می‌شود
- دوم آن که این شیفت شخصیتی موقت بوده و با از بین رفتن حالت تنش، استرس و عدم کنترل، فرد به مشخصات تیپ شخصیتی خودش باز می‌گردد.
از سوی دیگر زمانی که فرد با هر تیپ انیاگرامی در شرایط ایمن قرار گیرد، تحت فشار و تنش نباشد و احساس کند که کنترل موقعیت را کاملا در دست دارد و نیازی نیست برای کنترل احساس اصلی خود از مکانیزم‌های دفاعی مخصوص تیپ خود استفاده کند، خلاف جهت پیکان به تیپ قبلی خود شیفت شخصیت کرده و نمودهای بیرونی آن تیپ را به نمایش می‌گذارد. درست مانند حالت قبلی
- شرایط ایمن نیز برای هر تیپ شخصیتی متفاوت است و نسبت به ویژگی‌های همان تیپ تعریف می‌شود
- این حالا شیفت هم موقتی بوده و با از بین رفتن شرایط ایمن بازگشت‌پذیر است.
و در آخر
برای به دست آوردن تصویر کاملی از خود یا دیگری، باید تیپ اصلی، بال غالب و همچنین حالت‌های تنش یا ایمن را به خوبی شناخته و عمیقا درک کنیم. فرقی نمی‌کند که کدام تیپ شخصیتی باشیم، تیپ‌هایی که در جهت تنش یا ایمن تیپ شخصیتی ما هستند، تاثیرات مهمی بر شخصیت ما دارند. عواملی که توسط این چهار تیپ، (کم یا زیاد، موقتی یا دائمی) بر ما تاثیر می‌گذارند، با شخصیت کلی ما ترکیب می‌شوند و چارچوبی را برای درک نهایی فراهم می‌کنند. برای مثال هیچ کس به سادگی تیپ شخصیتی 5 نیست. او دارای یک بال غالب 4 می‌باشد و در شرایطی به تیپ های شخصیتی 8 و 7 شیفت می‌کند.
هدف این است که ما درک جامعی از انیاگرام داشته باشیم. پتانسلی‌های سالم و رشدیافتگی شخصیت خود را (که در دوره‌های بعدی به آن اشاره خواهد شد) دریابیم و به کار بگیریم. در حالت ایده‌آل به در تیپ شخصیتی خودمان به فردی متعادل و کارامد تبدیل شویم که بتواند در صورت نیاز از قدرت‌ها و فضیلت‌های تیپ خود برای بهبود شرایط خانواده، جامعه و جهان استفاده کند. انیاگرام مانند جعبه‌ی اسرار، جنبه‌های مختلف مهمی از آنچه برای رسیدن به این هدف نیاز داریم را نمایان می‌کند. برای شروع، بهتر است از خودمان آغاز کنیم و با کسب اطلاعات انیاگرامی بیشتر، ترس‌ها، گناه‌ها و رضیلت‌های ساختاری خود را بشناسیم تا دروازه‌های مسیر تعالی و رشدیافتگی به رویمان باز شود. روان‌نگر در این مسیر همراه و راهنمای شما خواهد بود. با ما ادامه دهید.
منابع
درخواست مشاوره
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این دوره درخواست مشاوره خود را ارسال کنید و یا با ما در تماس باشید.
درخواست مشاورهدوره های مرتبط
مهارت‌های درمانگری
دانلود کتابچه ی مهارت های روان درمانی دکتر عدل روانشناس بالینی و استاد دانشگاه
مینیمال های رشد
مشکلات زناشویی ، علت ها و راهکار ها
روانشناسی کرونا
اینستاگرام فرصتی فوق‌العاده است. با توجه به اینکه هر روز آمار استفاده کنندگان ایرانی از اینستاگرام افزوده می‌شود و واقعا خود اینستاگرام هم…
رابطه با جنس مخالف
اینستاگرام فرصتی فوق‌العاده است. با توجه به اینکه هر روز آمار استفاده کنندگان ایرانی از اینستاگرام افزوده می‌شود و واقعا خود اینستاگرام هم…
