شب ادراری در کودکان

   شب ادراری ، دلایل و راه های درمان

همچنان که کودک رشد می کند ، به تدریج با کامل شدن سیستم عصبی و عضلانی ، توانایی های مختلفی پیدا کرده تا سرانجام به موجودی مستقل تبدیل می شود .هر یک از مهارتهایی که کودک کسب می کند نیازمند میزان مشخصی از رشد و وجود آمادگی ای لازم است.

کنترل عمل دفع ( ادرار و مدفوع ) نیز نیاز به رشد کافی سیستم عصبی – عضلانی مربوط به نواحی تناسلی دارد و پیش از آنکه کودک به این رشد برسد ، نمی توان انتظار داشت که این کنترل در وی ایجاد شود.

لازم به ذکر است ک همه توانایی های کودک موازی با یکدیگر رشد نمی کنند ، برای مثال یک کودک ممکن است زود به راه افتد ولی دیرتر صحبت کند و یا بالعکس . بنابراین کودکی که زود به راه افتاده و یا در سنین پایین زبان مادری خود را می آموزد ، لزوماً نبایستی در کنترل ادرار و مدفوع خود نیز توانا شود ، زیرا این توانایی ها اموری نسبتاً مجزا از یکدیگرند . 

شاید لازم به ذکرباشد که تا قبل از سن 5 سالگی در مورد کودک ، تشخیص شب ادراری داده نمی شود . به عبارت دیگر از دست دادن کنترل ادرار تا قبل از این سن امری نابهنجار تلقی نمی شود .

از سوی دیگر هنگامی این تشخیص بکار می رود که کودک حداقل دو بار در ماه در کودکان 6-5 ساله و یکبار در ماه در کودکان بزرگتر دچار این مشکل باشد .

پس اگر کمتر از این میزان شب ادراری رخ دهد باز هم امری بیمار گونه محسوب نمی شود .

دلایل شب ادراری 

شب ادراری به دلایل مختلف ممکن است رخ دهد :

دلایل جسمی :

1) بیماری قند

2) بیماریهای عفونی کلیه و مجاری ادرار

3) کوچک بودن حجم مثانه

4) عوامل ارثی 

که درصد کمی از موارد شب ادراری مربوط به دلایل ذکر شدهٴ بالا است ، ولی ابتدا باید از وجود یا عدم وجود این موارد مطمئن شد.

دلایل روانی – خانوادگی :

   1) محیط خانوادگی متشنج 

   2) وجود محیطی نا امن و نا مطمئن

   3) بد رفتاری با کودک 

   4) ترس های واقعی یا خیالی کودک 

   5) ترس از توالت

   6) انتقام گیری ناخودآگاه از والدین

   7) نوعی اعتراض به وضع موجود .

اکثر موارد شب ادراری به دلایل روانی و خانوادگی است . موارد 6و7 ناخودآگاه بوده و کودک به طور ارادی دست به این کار نمی زند .

روش های برخورد با شب ادراری :

1. سن کودک را در نظر بگیرید .

1. چنانجه سابقه شب ادراری در والدین یا وابستگان نزدیک وی وجود داشته است این مشکل می تواند زمینه های ارثی داشته باشد .

1. با پزشک اطفال و نیز متخصص کلیه و مجاری ادرار مشورت شود .

1. با تشخیص پزشک ، آزمایش مربوط به بیماری قند صورت گیرد.

1. در صورت عدم وجود موارد جسمی نکات زیر در نظر گرفته شود .

1. چنانچه مشاجرات و درگیری میان والدین وجود دارد، نخست باید راه حل مناسبی برای این مشاجرات یافت و یا حداقل سعی شود در حضور کودک بحث و درگیری رخ ندهد .

1. چنانچه روش های تربیتی والدین با یکدیگر متفاوت است باید به دور از چشم کودک به توافق هایی نایل آمده و شیوه های خود را به یکدیگر نزدیک نمایند . برای این منظور می توان از مشاورین و روانشناسان نیز کمک گرفت .

1. روش های تنبیهی و خشن نسبت به کودک باید متوقف شود .

1. هیچوقت کودک را به دلیل از دست دادن کنترل ادرار خود ملامت و سرزنش نکنید ، زیرا کودک خود نیز از این بابت ناراحت و شرمنده است .

10)سه ساعت قبل از زمان خواب به کودک مایعات ندهید .

11)قبل از خواب ، حتماً کودک را به دستشویی ببرید .

12)جدولی تهیه کنید شامل سه ستون ، روز ، خشک (+) ، خیس (-) و آنرا در جایی که در معرض دید کودک است قرار دهید.

13)با کودک قرار بگذارید که هر روز صبح با توجه به وضعیت او ، در ستون (+ یا -) ستاره ای با رنگهای مختلف نصب شود و چنانچه در پایان هفته حداقل چها ستاره (+) داشته باشد پاداشی دریافت کند . این پاداش لزوماً مادی نیست و می تواند رفتن به جایی باشد که گودک دوست دارد .

14)ساعت زنگ داری تهیه کنید و شبها بالای سر کودک قرار دهید و از زمان خواب کودک هر 2 ساعت آنرا تنظیم کنید تا زنگ بزند . بعد از زنگ زدن ساعت ، کودک را به دستشویی هدایت کنید . این کار کمی برای والدین دشوار است اما معمولاً نتایج بسیار خوبی را به همراه دارد.

15)در هفته دوم با توجه به تعداد دفعات عدم کنترل و زمان از دست دادن کنترل ادرار ، یعنی اینکه بیشتر مواقع صبح اتفاق می افتد یا سر شب ، می توان یکی دو نوبت از نوبت های بیدار شدن را حذف کرد . در هفته دوم کودک باید حداقل 5 ستاره (+) کسب کند تا به پاداش برسد 

.

16)در هفته سوم با توجه به وضعیت کودک می توان ساعت بیداری را کاهش داد در این هفته کودک باید حداقل 6 ستاره (+) کسب نماید تا به پاداش برسد .

17)در هفته چهارم کودک باید همه روزهای هفته را (+) بگیرد تا به پاداش برسد .

18)در این مقطع کودک باید 2 هفته بدون علامت (-) باشد تا پاداش دریافت کند .

راهی دیگر :

• یک راه دیگر در مورد افزایش قدرت کنترل ادرار کودک بخصوص در مواردی که حجم مثانه کوچک باشد ، تمرینی است که در روز صورت می گیرد .

روزی یکبار ، در یک مقطع زمانی کوتاه ، به کودک مایعات فراوان بخورانید و به صورت بازی از کودک بخواهید هرموقع احساس نیاز به دستشویی پیدا کرد اعلام کند ولی 30 ثانیه صبر کرده و بعد به دستشویی برود . دفعات بعد زمان صبر کردن را به تدریج افزایش دهید .

بدین وسیله حجم مثانه کمی بزرگتر شده و ضمناً کنترل کودک بر عضلات مربوطه افزایش می یابد.

راهی دیگر:

• چنانچه کودک از محیط توالت می ترسد ، باید دلایل ترس کودک را بررسی و آنها را آنطور که برای کودک قابل فهم باشد برطرف نمود . 
• ضمناً می توان محیط دستشویی را با استفاده از وسایل خاصی برای کودک دلپذیر نمود .

نکته مهم : 

• همه راه های ذکر شده هنگامی مهمترین اثر را خواهد داشت که رابطه والدین و کودک ، رابطه ای مناسب ، صمیمانه ، بدون تحکم و تنبیه باشد . شناخت روحیات و حساسیت های کودک و توجه به موارد ذکر شده و همچنین داشتن محیطی شاد ، کم تنش و توأم با احساس آرامش اهمیت فراوان دارد.
• در صورتی که علیرغم همه تلاشها ، موفقیت در این زمینه حاصل نشد ، با یک روانشناس بالینی یا روانپزشک مشورت نمایید . 

 نویسنده:    اصغر فروع الدین عدل ، روانشناس بالینی – عضو هیئت علمی دانشگاه