خلاصه:

دژاوو (Déjà vu) یک تجربه ی غیر عادی و عجیب است که به نظر می رسد اتفاقی یا مکانی بسیار آشناست، اما ضمنا می‌دانیم که نباید آن‌ قدر ها هم برایمان آشنا باشد. (گویا در خواب یا جهانی دیگر قبلا دیده باشیم تا تجربه اش کرده باشیم) این یک تجربه ی مهم است چرا که به ما نشان می‌دهد که به خاطر آوری، در طی چند مرحله رخ می‌دهد و شاید برای یک یا تعدادی از آن‌ها اشکالی به وجود بیاید. بچه‌ های کوچک بیش از تر از بزرگ سالان دچار دژاوو می‌شوند و این امر در واقع نشانه ی آن است که بچه ها به خوبی تشخیص می‌دهند که مغز به آن‌ها می فهماند که چیزی یا جایی آشناتر از آنی به نظر می رسد که باید باشد. آزمایش کردن دژاوو در انسان ها بسیار سخت است و هنوز هم به‌ طور مشخص و قطعی نمی‌دانیم چه چیز یا چیز هایی باعث این پدیده می‌شوند.

مقدمه :

دژاوو چیست و چرا رخ می دهد؟ این دو، سوالا هایی هستند که بسیاری از ما در ذهن داریم. دژاوو حس عجیبی است که می‌گوید موقعیت یا شرایط یا مکانی که در آن هستیم، خیلی آشناتر از چیزی است که باید باشد. انگار که قبلا آن را دیده ایم. بچه‌ها، خیلی بیشتر دچار دژاوو می‌شوند. بسیاری از انسان ها بین سنین ۶ تا ۱۰ سالگی برای اولین بار دچار این حالت می‌شوند. در این مقاله، مروری خواهیم داشت بر تحقیقات اخیر درباره ی دژاوو

این لغت، واژه‌ای فرانسوی به‌ معنای «قبلا دیده‌شده» است. تجربه ی عجیبی که طی آن احساس می‌کنیم چیزی یا جایی بسیار آشناست اما این را هم می‌دانید که قبلا در آنجا نبوده یا آن اتفاق را تجربه نکرده‌ اید. به عنوان مثال، تصور کنید به‌ سمت محل کار خودتان در حرکت هستید که ناگهان احساس می‌ کنید قبلا هم درست در چنین موقعیت و شرایطی بوده‌اید و اتفاقات در حال تکرار هستند. البته که قبلا هم به‌ سمت محل کارتان رفته‌ اید، ولی این احساس خیلی قوی بوده و انگار جایی در خواب یا در دنیایی دیگر تجربه ی مشخص را داشته اید. مثلا جمله ی بغل دستی، تغییر رنگ چراغ راهنمایی و صدای آمبولانس عینا قبلا با همان ترتیبی که قبلا تجربه کرده اید تکرار شده باشد.

درباره ی دژاوو فیلم‌ ها، مقالات یا کتاب‌ های زیادی وجود دارد، چرا که این حس باعث این می‌شود که فرد تصور کند به شکلی آینده یا گذشته را دیده است. دژاوو تجربه ی غیر عادی و در عین حال عجیب و جذابی است که می‌تواند چیزهای زیادی را به ما آموزش دهد.

چقدر دچار دژاوو می‌شویم؟

بین ۳۰% تا ۱۰۰% درصد انسان‌ ها، دچار حالت دژاوو می‌شوند. به دو دلیل عمده، نمی‌ توانیم درصد دقیقی را حدس بزنیم؛ اول به این خاطر گخ نمی‌توانیم از تک‌ تک آدم‌ ها بپرسیم دچار دژاوو شده‌ اید یا نه، پس باید از نتایج نظرسنجی در گروه‌ های کوچک تری استفاده کنیم. این خودش یک مشکل اساسی است، چون بسته به این که از چه کسانی می‌پرسیم، به نتایج متفاوتی خواهیم رسید. دوم این که مردم، بنا به تعریفی که از دژاوو ارائه می‌دهیم، جواب های متفاوتی می‌دهند. پرسیدن این سؤال به شکل های مختلف، نتایج متفاوتی را منجر می شود.

درباره ی تکرار تجربه ی دژاوو هم می‌توانیم از افراد سؤال بپرسیم اما دوباره جواب هایی که می‌دهند، به این امر بستگی دارد که چه کسانی هستند و این که ما چگونه سؤال خود را مطرح می‌کنیم. حال بیشتر آدم‌ها بین چند هفته یک‌ بار تا چند ماه یک‌ بار، حس دژاوو را تجربه می‌کنند. پس دژاوو چندان هم پر تکرار نیست، اگر اخیرا دچار آن شده‌اید، خیلی خوش‌ شانس هستید!

چه کسانی بیشتر از بقیه دچار دژاوو می‌شوند؟

بچه‌ ها بیشتر از بزرگسالان دچار دژاوو می‌ شوند. تعداد خیلی کمی از افراد، نخستین بار قبل از سن ۶ سالگی دژاوو را تجربه می کنند. بسیاری هم می‌گویند اولین بار قبل از ۱۰ سالگی دچار این حس شده‌ اند. مهم‌ترین دلیل شاید این باشد که اولین تجربه ی دژاوو در بعضی بچه‌ها کمی به درازا می‌ کشد، آن ها شاید متوجه نباشند که این وضعیتی که دارند، خیلی قوی‌ تر از آن چیزی است که باید باشد یا نه. خیلی از بچه‌ های کوچک‌ تر، نمی‌توانند این حس را به‌خوبی درک کنند.

وقتی به سن ۱۵ تا ۲۵ سالگی می‌رسیم، دژاوو خیلی بیشتر برایمان اتفاق می افتد. تعداد دفعات دژاوو بعد از سن ۲۵ سالگی، مداما کمتر می‌شود. این مسئله برای دانشمندان و روانشناسان سؤال‌ برانگیز شده چون تصور کلی آن‌ ها، این است که اشتباهات مغز، با بالا رفتن سن افراد بیشتر می‌شوند؛ همین مسئله، نکته ی بسیار مهمی درباره ی دژاوو به ما نشان می دهد و آن اینکه دژاوو اصلا مشکل ذهنی نیست.

دژاوو در واقع نشانه ی یک ذهن سالم است که می‌ تواند هشدار هایی را که درست نیستند، تشخیص بدهد. شاید آن چیزی که در سنین بیشتر از ۲۵ سال رخ می‌دهد، این باشد که فرد در تشخیص هشدار های آشنایی ناصحیح، مشکل پیدا می‌ کند و در واقع آن‌ ها را باور می‌کند. حال این که دلایل دیگری هم برای کم شدن تعداد تجربه‌ های این چنینی در سنین بالای ۲۵ سال مطرح شده‌ اند.

دانشمندان چطور دژاوو را بررسی می‌کنند؟

تحقیقات درباره ی دژاوو به دو قسمت اصلی تقسیم می‌شوند: 1- مطالعات مشاهده‌ ای و 2- آزمایش‌ ها. در مطالعه ی مشاهده‌ ای، محققان ویژگی‌ های تجربه ی دژاوو را بررسی می‌کنند، مانند اینکه چه کسانی دچارش شده اند، هر چند وقت یک‌بار روی می دهد، چه زمان هایی اتفاق می‌افتند و غیره؛ آن ها به‌ دنبال الگو ها و ارتباط‌ هایی در نتایج به دست آمده می‌گردند. مثلا مطالعات مشاهده‌ ای به ما نشان می دهند که بچه‌ ها بیش از بزرگسالان دچار این احساس می‌ شوند.

گر چه انجام آزمایشات مربوط به دژاوو واقعا دشوار است اما جالب به نظر می‌رسد، آزمایش‌ های بسیاری طی سال های اخیر انجام شده‌ اند و اشخاص مورد آزمایش خیلی ساده عنوان می‌کنند دچار دژاوو شده‌اند، اما در بیشتر مواقع نمی‌ توانیم مطمئن باشیم که شخص مورد آزمایش، واقعا چنین تجربه‌ای داشته یا صرفا مدعی چنین تجربه‌ ای شده است. مشکل دیگر این که اشخاصی که آزمایش را انجام می‌دهند، معمولا می‌خواهند پاسخ به زعم خودشان «صحیح» را به آزمایش‌ کنندگان بدهند.

چه چیزی باعث دژاوو می‌شود؟

برای پاسخ به این سؤال، همچنان جواب قطعی نداریم گرچه می‌ توانیم از گروهی که بیش از دیگران دچار این حالت می‌ شوند، سرنخ‌ هایی پیدا کنیم. یکی از این دسته ها، بیماران صرع لوب گیجگاهی (Temporal Lobe Epilepsy) هستند. این بیماری باعث می‌شود سلول‌ های مغز، پیام های الکتریکی خارج از کنترلی ارسال کنند که روی همه ی سلول‌ های اطراف‌ شان و بعضی از وقت ها حتی همه ی سلول‌ های مغز تأثیر می‌گذارند. این پیام ها می‌توانند مانند دومینو، به واسطه ی سلول‌ ها در همه ی مغز جریان پیدا کنند؛ به این حالت، تشنج می‌گویند و حتی منجر به این می شود که بیمار، کنترل افکار یا حتی حرکات خود را از دست بدهند. در مبتلایان به صرع لوب گیجگاهی، تشنج از لوب گیجگاهی آغاز می‌شود. این بخش از مغز بالای گوش‌ها و داخل مغز قرار گرفته و برای خاطره‌ سازی و به یاد آوردن خاطرات اهمیت دارد.

بیماران مبتلا به صرع لوب گیجگاهی، اغلب گفته اند که درست پیش از تشنج، دچار دژاوو شده‌ اند؛ این یعنی دژاوو احتمالا با لوب گیجگاهی مغز در ارتباطی نزدیک است. در افرادی که مبتلا به صرع نیستند، دژاوو ممکن است تشنج مختصر و خفیفی در لوب گیجگاهی باشد اما مشکل دیگری ایجاد نمی‌کند، چون پیش از آن که اتفاق دیگری رقم بزند، پایان می یابد. این امر به همان ایده‌ ای بر می‌ گردد که گفتیم دژاوو به‌ خاطر احساس شدید آشنایی یا حس تکرار رخ می‌دهد. سلول‌ های مغز در لوب گیجگاهی این آشنایی یا حس تکرار را اعلام می‌کنند، اما دیگر بخش های از مغز آن را رد می‌کنند؛ همان بخش هایی که درستی و منطقی بودن پیام های ورودی به مغز را بررسی می‌کنند. آن بخشی از مغز که این بررسی را انجام می‌دهد، در لوب پیشانی، درست بالای چشم‌ها قرار دارد. لوب پیشانی وظیفه ی تصمیم‌ گیری را نیز بر عهده دارد.

• 1 : پردازش دوگانه
• 2 : نظریه ی هلوگرام
• 3 : تقسیم توجه